آشنایی با تاریخچه بازی‌های فکری
و حسابی بازیکنان را سرگرم می‌کند. بردگیم‌ها متناسب با گروه‌های سنی متنوع طراحی شده است که افراد بسته به علاقه خود می‌توانند انتخاب کنند.
بازی‌های فکری ژانرهای جذابی مانند معمایی و کارگاهی، ترسناک، هیجان و حرکتی و… دارند که افراد زیادی را پوشش می‌دهند. در ادامه با تاریخچه بازی فکری بیشتر آشنا می‌شویم.
بازی فکری چیست؟
شاید برای شما هم سوال باشد که دقیقا بازی فکری چیست و چه کاربردی دارد؟ بازی فکری به تمام بازی‌هایی گفته می‌شود که ذهن و فکر افراد را به خود مشغول می‌کند. این نوع سرگرمی‌ها علاوه‌بر سرگرمی موجب تقویت ذهن، حافظه، قدرت استدلال، تمرکز، هوش و… می‌شوند.
بسیاری از کودکان و حتی بزرگسالان از این طریق تمرینات ذهنی انجام می‌دهند و در کنار آن سرگرم هم می‌شوند. بازی‌های فکری به دو دسته فردی و گروهی تقسیم‌بندی می‌شوند و کلیه سنین را به خوبی پوشش می‌دهند. همچنین به بازی‌های فکری، بردگیم نیز گفته می‌شود. بردگیم‌ها در کافه‌های و خانه‌ها به صورت گروهی و دورهمی موجب سرگرمی می‌شوند.
تاریخچه بازی فکری
تاریخچه بازی‌های فکری به ما قبل از تاریخ برمی‌گردد؛ در واقع اولین بار تاس در گورستان ۵۰۰۰ ساله بسور هویاک واقع در جنوب ترکیه پیدا شده است. تاس در اغلب بازی‌های فکری قدیم هم کاربرد زیادی داشت و موجب سرگرمی افراد می‌شد.
بسیاری از این بازی‌های فکری از قاره‌ای به قاره دیگر منتقل می‌شدند و برخی از این بردگیم‌ها همچنان در بین مردم دنیا محبوبیت زیادی دارند و به عنوان بازی فکری در خانه برای بزرگسالان به کار می‌روند. از گذشته‌های دور افراد این بازی‌ها را طراحی می‌کردند که برخی از آن در ایران قدیم نیز طراحی شده است.
بنابراین بسیاری از مردم برای سرگرمی‌ها و دورهمی‌های خود از بردگیم‌ها استفاده می‌کردند. در گذشته بازی‌های متنوع فکری وجود داشتند که در ادامه این نوع بازی‌های فکری را معرفی می‌کنیم.
بازی فکری باستانی سِنِت (Senet)
از جمله بازی‌های فکری قدیمی می‌توان به بازی فکری باستانی سِنِت اشاره کرد؛ سنت از جمله سرگرمی‌های رومیزی به شمار می‌رود که اولین بار ۳۱۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در مقبره اولین سلسله پادشاهی مصر کشف شد. این نوع بازی مستطیل شکل است و ۵ مهره دارد.
سنت به دو بازیکن نیاز دارد و هدف بازی خارج کردن مهره‌های حریف از صفحه بازی است. بازیکنی که موفق شود مهره‌های حریف را از صفحه بازی خارج کند، برنده می‌شود. امروز سنت در موزه مصر قرار دارد و احتمالا در گذشته با استفاده از روابط تجاری مصریان از طریق مردم این بازی به مکان‌های دیگر منتقل شده است.
چِکِرز یا اتللو یا دام
یکی از بازی‌های رومیزی است که به آن تخته نیز گفته می‌شود. این بازی مهره‌های تخته نرد را دارد و روی صفحه شطرنج این مهرهها قرار می‌گیرند. بازیکنان با استفاده از حرکت‌های اریب مهرهها را حرکت می‌دهند و حریف را از صفحه شطرنج خارج می‌کنند.
امروزه اتللو هنوز هم کاربرد دارد و از جمله بازی‌های قدیمی است که تاریخچه آن به ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد. چکرز برای اولین در اروپا پدید آمد و ملکه فرانسه در سده‌های میانه با نام فیرژ از آن یاد می‌کرد و موجب سرگرمی می‌شد. به مرور در زبان‌های دیگر مانند آلمانی و هلندی از واژه دامه یا دام برای نامیدن آن استفاده می‌کردند.
تخته نرد
تخته نرد از جمله بازی‌های پرطرفدار است که از گذشته تا کنون بین افراد محبوبیت زیادی دارد؛ تخته نرد به ۳۰۰۰ سال پیش برمی‌گردد و در ایران قدمت زیادی دارد و هنوز هم به عنوان سرگرمی و بازی فکری در خانه برای بزرگسالان کاربرد دارد. تخته نرد بازی دو نفره ای است که هر دو طرف با استفاده از تاس ریختن می‌توانند برنده بازی شوند.
مهرهها می‌توانند حریف را از صفحه تخته یکی یکی حذف کنند و هر بازیکنی که زودتر توانست مهره‌های حریف را بیرون کند، برنده می‌شود. کاوش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که در میان مردم اروپای شرقی و خاورمیانه رایج شده است.
تخته نرد شامل ۳۰ مهره، دو تاس و یک صفحه چوبی می‌شود که نقش و نگار مار بر این صفحه هک شده است. همچنین ایران به عنوان سرزمین مادری تخته نرد به شمار می‌رود. تخته نرد در اطراف شهر سوخته ایران پیدا شده و میان مردم محبوبیت زیادی داشته است. در برخی از مناطق به عنوان نردستان یا تخته نردستان گفته می‌شود.
مِهِن (Mehen)
بازی باستانی مهن از جمله بازی‌های جذاب قدیمی به شمار می‌رود که به دورانی ۳۰۰۰ سال پیش قبل از میلاد برمی‌گردد. این بازی بر روی صفحه‌ای دایره شکل انجام می‌شود که روی صفحه شکل مار به چشم می‌خورد. این بازی ۶ تیله یا مهر گرد دارد که روی این صفحه قرار می‌گیرد.
مهن اولین بردگیمی بود که جمع‌های بیشتر از ۲ نفره می‌توانستند شرکت کنند. این بازی جذاب مربوط به دوران یونان باستانی است که شباهت زیادی به مار پیچ‌خورده نیز دارد. در بازی مهن تاس کشف نشده است و تنها سه مهره شیر نر و سه مهره شیر ماده و ۶ تیله از ۶ رنگ متنوع داشت.
به احتمال قوی این بازی ۶ نفره بوده اما از جزئیات و قوانین آن چیزی در دسترس نیست. بازی دیگری که شباهت‌هایی به این بازی دارد با نام «بازی کفتار» در سودان پیدا شده است. شاید این همان بازی مهن باشد که از سودان به یونان منتقل شده باشد.
شطرنج
شطرنج یکی دیگر از بازی‌های قدیمی است که مربوط به گذشته‌های دور می‌شود. این سرگرمی به صورت دو نفره طراحی شده است و قدمت آن به بیش از ۱۵۰۰ سال برمی‌گردد. اطلاعات دقیقی از اختراع این بازی در دسترس نیست و عده‌ای بر این باورند که گذشته آن به ایران بازمی‌گردد.
شطرنج بازی جذابی است که ابداع آن مربوط به هندیان، یونیان، رومیان و بابلی‌ها است. این بازی جذاب و مهیج یک صفحه و ۱۶ مهره دارد. مهرهها شامل ۸ پیاده، ۲ اسب، ۲ فیل، ۲ رخ، ۱ وزیر و ۱ شاه می‌شود. شطرنج با هدف حذف بیشتر مهره‌های حریف و مات کردن شاه او، موجب سرگرمی می‌شود.
این بازی فکری به تقویت ذهن، حافظه، هوش و تمرکز کمک زیادی می‌کند و امروزه در سراسر دنیا مسابقات جهانی شطرنج برگزار می‌شود. شطرنج با هجوم مسلمانان به بیزانس و اندلس به اروپا منتقل شد و در ابتدا تنها بین اشراف‌زادگان و شاهزادگان محبوبیت داشت. عموم مردم دسترسی به این بازی جذاب را نداشتند.
منچ
حتما شما هم نام بازی منچ را شنیده‌اید! یک بازی فکری چند نفره که بسیار قدیمی است. منچ هم مانند شطرنج به عنوان ورزش‌بازی رومیزی شناخته می‌شود که فردی آلمانی به نام یوزف فریدریش اشمیت مخترع آن است. تاریخچه این بازی فکری به گذشته‌های دور ۲۰۰۰ ساله برمی‌گردد که امروزه به عنوان بازی فکری در خانه برای بزرگسالان به شمار می‌رود.
منچ بسیار ظاهر ساده‌ای دارد و شامل ۱۶ مهره است که هر چهار مهره رنگ یکسانی دارند. هر بازیکن چهار مهره دارد که این چهار مهره به رنگ‌های یکسان سبز، قرمز، زرد و آبی هستند. همچنین یک تاس دارد که اگر بازیکن بتواند ۶ بیاورد جایزه دارد. جایزه هم دوباره تاس ریختن و حرکت مهره است.
بازیکنان باید مهره‌های خود را حرکت دهند تا به خانه برسند و در مسیر باید برای حذف سایر بازیکنان تلاش کنند. هر بازیکنی که بتواند زودتر به خانه برسد، برنده می‌شود. منچ به عنوان بازی فکری کودکان نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مار و پله (Moksha Patam)
مار و پله یا مار و نردبان یکی از بازی های جذاب قدیمی است که به عنوان بازی رومیزی هند باستان شناخته می‌شود. این برد گیم دو یا چند بازیکن دارد که بر روی صفحه مربعی شکل انجام می‌شود که بر روی صفحه آن مربع‌های شماره‌دار طراحی شدند.
هر بازیکن تنها یک مهره دارد و تاس می‌ریزند؛ هر کسی که زودتر بتواند از شماره یک تا ۱۰۰ این مربع‌ها را طی کند، برنده می‌شود. در طول مسیر بازیکن‌ها باید مراقب نیش مار باشند و هر بازیکنی که نیش خورد ،باید به آخر دم مار برمی‌گردد. مار و پله به عنوان بازی فکری کودکان نیز شناخته می‌شود.
پازل
از جمله بازی‌های قدیمی می‌توان به پازل اشاره کرد؛ البته پازل نسبت به بازی‌هایی که معرفی شد، جدیدتر است. پازل انواع مختلفی دارد و قدمت آن به ۵۰۰ سال پیش برمی‌گردد.
پازل به عنوان اسباب‌بازی تمرکزی و آموزشی به شمار می‌رود که هم بازی فکری کودکان است و هم بازی فکری در خانه برای بزرگسالان. جان اسپیلزبری برای اولین بار این بازی را در لندن و اتاق کارش طراحی کرد.
اسپیلزبری به منظور آموزش نقشه اروپا به کودکان سلطنتی، پازل را طراحی کرد. او سال‌ها به کار نقشه‌برداری مشغول بود و به همین دلیل نقشه اروپا را به صورت قطعه قطعه طراحی کرد و فرزندان خانواده‌های سلطنتی از آن برای آموزش استفاده می‌کردند.
به این ترتیب پازل شهرت یافت و کم کم به عنوان یک بازی آموزشی و فکری مورد استقبال مردم قرار گرفت. پازل یا همان جورچین امروزه به عنوان یک بازی دورهمی نیز استفاده می‌شود.
کاربرد بازی فکری
همانطوری که گفته شد تاریخچه بازی‌های فکری به گذشته‌های خیلی دور بازمی‌گردد؛ اما امروزه این بازی‌ها بخش بزرگی از سرگرمی‌های دنیا را تشکیل می‌دهند که تنوع بالایی دارند.
هر بردگیم با هدف سرگرمی فرد و گروهی و یا برای گروه‌های سنی متفاوتی طراحی شده است. از بزرگ تا کودک و نوجوان بردگیم‌های متنوعی دارند که کافه‌ها، شهربازی‌ها، مهدکودک و… به کار می‌روند.
البته بردگیم فقط مختص بازی‌های رومیزی نمی‌شوند و حتی بازی‌های کارتی، تست هوش، ساختنی را نیز پوشش می‌دهند. در ادامه کاربرد بردگیم‌ها را بیشتر بررسی می‌کنیم.
۱. تقویت حافظه
بسیاری از افراد برای تقویت ذهن و حافظه از این بردگیم‌ها استفاده می‌کنند. از این طریق افراد تمرینات ذهنی انجام می‌دهند و با به خاطر سپردن جزئیاتی مانند نوع کارت، شماره، تصویر و… در روند بازی موجب تقویت حافظه می‌شوند.
در بسیاری از موارد حافظه کمک خیلی خوبی به بازیکنان برای برنده شدن می‌کند. از جمله بازی‌های فکری مناسب برای تقویت حافظه می‌توان به راز جنگل، انواع بازی‌های کارتی و… اشاره کرد.
۲. برقراری ارتباط
یکی از بزرگترین کاربرد بازی‌های رومیزی را می‌توان برقراری ارتباط معرفی کرد؛ به خصوص کودکان از این طریق می‌توانند با بازی‌های تیمی و گروهی آشنا شوند و همراه با سرگرمی و بازی فکری کودکان آموزش هم ببینند.
ارتباط موثر به اجتماعی‌تر شدن کودکان و نوجوانان کمک خیلی خوبی می‌کند. بردگیم‌های گروهی مختص کودکان تنوع زیادی دارد و سازگاری با جمع، همفکری، تمرینات گروهی بازی‌های را لذت‌بخش‌تر می‌کند.
۳. تمرین حل مسئله
بازی‌های فکری و بردگیم‌ها مزایای زیادی دارند که یکی از این مزایا، قدرت حل مسئله است؛ افراد در روند داستان می‌توانند قدرت حل مسئله را تقویت کنند و به واکاوی و تجزیه و تحلیل بپردازند.
به خصوص در ژانر بازی‌های کارآگاهی و معمایی این خاصیت بیشتر به چشم می‌خورد و بازیکنان با همفکری گروهی می‌توانند راه حل بازی را پیدا کنند.
۴. بهبود روحیه و سرگرمی
بازی‌های فکری کمک خیلی خوبی به بهبود روحیه و سرگرمی می‌کنند؛ با انجام بردگیم هورمون دوپامین در مغز ترشح می‌شود و در نتیجه موجب تغییر حال و هوای تازه و خوش خلقی می‌شود.
تشرح دوپامین آرامش را در افراد افزایش می‌دهد و شادابی جمعی را فراهم می‌کند. به همین دلیل بازی فکری در خانه برای بزرگسالان گزینه جذابی است که روحیه آنها را عوض می‌کند.
۵. افزایش تمرکز
بسیاری از کودکان و بزرگسالان از عدم تمرکز رنج می‌برند و به دنبال راهکارهایی برای افزایش تمرکز هستند. خوشبختانه بازی‌های فکری موجب تقویت تمرکز و دقت در افراد می‌شوند.
از کودکان تا نوجوانان و بزرگسالان با این مشکل دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ از جمله بازی‌های فکری که موجب افزایش تمرکز می‌شوند می‌توان به انواع پازلها اشاره کرد؛ در چیدن پازلها با دقت به جزئیات هر قطعه می‌توان در کنار هم قطعات را قرار دارد تا نقشه بزرگتری را کامل کنند.
پازلها به عنوان بازی فکری کودکان است که موجب تقویت دقت و تمرکز در کودکان می‌شود و آنها را به دقت بیشتر تشویق می‌کند.
جمع‌بندی
ما در این مقاله با تاریخچه بازی‌های فکری آشنا شدیم؛ انواع بردگیم و بازی‌های فکری به گذشته‌های دور برمی‌گردد که موجب سرگرمی‌های دسته جمعی و فردی می‌شود. انجام این نوع سرگرمی در میان مردم دنیا شهرت جهانی داشته است.
اولین بردگیم به ۳۵۰۰ سال پیش برمی‌گردد که سِنِت نام داشته است. امروزه بردگیم و بازی‌های فکری پیشرفت زیادی کردند و تنوع بالایی دارند و سلیقه‌های متنوع را پوشش می‌دهند.
سوالات متداول
۱. مخترع کدام بازی فکری به ایران بازمی‌گردد؟
تخته نرد به عنوان یکی از بازی‌های قدیمی ایرانی شناخته می‌شود که آثار آن در شهر سوخته پیدا شده است.
۲. اولین بازی گروهی چه نام داشت؟
مِهِن اولین بازی ماقبل از میلاد است که بیشتر از دو بازیکن داشت.
۳. تخته نرد در برخی از مناطق ایران به چه نامی شهرت دارد؟
در برخی از نقاط کشور به تخته نرد، نردستان نیز گفته می‌شود.
۴. بردگیم چیست؟
بردگیم به انواع بازی‌های فکری گفته می‌شود که به صورت فردی و گروهی انجام می‌شود. بردگیم‌ها انواع بازی‌های کارتی، رومیزی، ساختنی و… دربرمی‌گیرد.
۵. محبوبیت بازی‌های فکری در گذشته تا امروز به چه علت است؟
به دلیل تقویت تمرکز، حافظه، آموزش کودکان و… این نوع سرگرمی‌ها محبوبیت بالایی دارند.
